HALK SAĞLIĞI UZMANLARI DERNEĞİ (HASUDER) COVID-19 GÖREV GRUBU

GÜNÜN KONUSU:

YENİ KORONAVİRÜS HASTALIĞI (COVID-19)

GIDA SAĞLIĞI ve GIDA GÜVENCESİ ÜZERİNE

Dokuman Dr. Dilek Aslan tarafından 5.4.2020 tarihinde mevcut kanıta dayalı bilgilerden yararlanılarak hazırlanmıştır. Dokumanı okurken; bilimsel kanıtların zaman içindeki değişimiyle uyumlu olarak içeriğin güncellenebileceği akılda tutulmalıdır.

1. Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) gıdalarla geçer mi?

Bugünkü bilgiler COVID-19’un gıdalardan geçişine dair bir kanıt bulunmadığına işaret etmektedir.[1] Ancak gıda kaynaklı hastalık riskini en aza indirmek için her zaman gıda güvenliği uygulamalarının sağlanması önerilmektedir. Yiyecekleri tutarken veya hazırlarken aşağıdakilerin yapıldığından emin olmak gerekir: [2]^,[3]

• Yemek hazırlamadan önce, yemekten önce ve sonra ellerinizi 20 saniye sabunla her yüzeyini ovarak yıkayın.
• Öksürdüğünüzde ya da hapşırdığınızda ağzınızı ve burnunuzu tek kullanımlık bir mendil ile ya da giysi olan dirseğinizin iç yüzeyi ile kapatın, sonra mendili kapalı bir çöp kutusuna atın, hemen kurallarına göre doğru bir şekilde ellerinizi yıkayın.
• Aşağıda yazılı olan gıda güvenliği kurallarına her zaman dikkat edilmesi önerilmektedir:[4]^,[5]
  • Mutfakta temizlik kurallarına uyun.
    • Kullanımdan önce ve sonra yüzeyleri sabunlu (deterjanlı) su ile temizleyin, sonra dezenfeksiyon suyunda ıslatılmış bez ile silin.
  • Çiğ ve pişmiş gıdaları ayrı tutun.
    • Çiğ gıdalardan yiyeceklere yayılan zararlı mikroplardan kaçınmak için çiğ ve pişmiş gıdaları ayrı tutun.
    • Çapraz kontaminasyonu önlemek için çiğ ve pişmiş gıdalar için farklı mutfak eşyaları/doğrama tahtaları kullanın.
  • Yiyecekleri iyice pişirin.
    • Doğru pişirilerek tehlikeli mikropların hemen hepsi yok edilebilir. Yapılan araştırmalar 70 °C’ye kadar ısıtılan gıdaların yenmesinin güvenli olduğunu göstermektedir.
      • Çorba ve sulu yemekleri tamamen piştiğinden emin olana dek kaynatın (70 °C).
      • Pişmiş yemekleri tekrar ısıtırken tamamen ısınmasına dikkat edin.
    • Yiyecekleri doğru ısıda saklayın.
      • Pişmiş yemekleri oda ısısında 2 saatten fazla bırakmayın.
      • Pişmiş ve bozulma riski olan yiyecekleri hemen buzdolabına koyun (buzdolabının içi 5°C’den soğuk olmalıdır).
      • Pişmiş yemeklerin tabağa konuluncaya kadar sıcak tutulması önerilmektedir (60°C üzerinde).
      • Donmuş gıdaları oda ısısında bekleterek çözmeyin.
    • Temiz su ve temiz malzeme kullanın.
      • Çiğ tüketilecek sebze ve meyveleri iyice yıkayın.
      • Son kullanma tarihi geçen ürünleri kullanmayın, tüketmeyin.

2. COVID-19 gıdaların ambalajlarına dokunma ile geçebilir mi? [6]^,[7]

COVID-19’un gıda ambalajları aracılığı ile geçişine dair şimdiye kadar bir kanıt gösterilmemiştir. Bununla birlikte, COVID-19’a neden olan virüs yüzeylerde ve nesnelerde sınırlı bir süre hayatta kalabilir. Dolayısıyla da bulaşma, insanların virüs bulaşı olmuş bu yüzeylere dokunmalarının ardından ellerini ağızlarına, burunlarına, gözlerine götürmeleri aracılığı ile olabilir. Gıda satılan yerlerde/marketlerde, en yüksek kontaminasyon riski, diğer kişilerle ve alışveriş sepeti kolları gibi dokunma riski yüksek yüzeylerle temas nedeniyle olur. Bu yüzeylerin önerilen şekilde düzenli temizliği önemlidir. Bireylerin marketlerden eve döndükten sonra ve yeni satın alınan gıda ambalajını kullandıktan sonra ellerini yıkamaları temel korunma mekanizmasıdır. Market gibi kalabalık ortamlarda kişilerle temasın önlenmesi için sosyal mesafe kuralına uyulmalıdır. Marketlerde maske takma da uyulması gereken bir başka öneridir.

Koronavirüsün yüzeylerde hayatta kalma yeteneğinin sınırlı olması nedeniyle, bir marketten satın alınan ya da eve getirilen gıdaların bulaşma riskini en aza indirmenin en kolay yolu, bir süre (örneğin; virüsün çeşitli yüzeylerde yaşayabilme kapasitesi göz önüne alındığında üç gün) ayrı bir alanda saklanması olabilir. Bu öneri hemen tüketilmesi ya da dondurulması gereken gıdalar için uygun değildir. COVID-19 “zarflı bir virüs” olup sabun virüsün yapısını bozmada etkilidir ve su da virüsün yüzeyden uzaklaşarak temizlenmesine neden olur. Bu durumda aşağıdaki öneriler uygundur:

• Yemeden önce pişirilmeyecek taze ürünleri akan su altında iyice yıkayın. Sirke gibi diğer toplumda “popüler” olan durulama uygulamalarının virüsleri öldürmede etkisi olduğu bilinmemektedir.
• Hemen dondurulması ya da buzdolabında soğutulması gereken süt kutuları gibi sıkça dokunulan ürünler için; kutuların yüzeyini az miktarda sabun ve su ile yıkamak da makul bir önlem olabilir. Bunu yaptıktan sonra ellerin tekrar yıkanmalıdır.

3. COVID-19 şebeke suyundan geçebilir mi?[8]

Şimdiye kadar COVID-19 şebeke suyunda tespit edilmemiştir.

4. COVID-19’a karşı bağışıklık sistemini güçlendirebilecek neler yapılabilir?

Yeterli ve dengeli beslenme, fizik egzersiz, düzenli ve yeterli uyku, stresle baş etme bağışıklık sistemini güçlendirmektedir.[9]

5. COVID-19 dünyada sağlıklı gıdaya erişim hakkı olarak tanımlanan gıda güvencesi açısından tehdit oluşturmakta mıdır?

Evet, hastalığın gıda güvencesi açısından aşağıda yazılı olan beş temel tehdidi yaratabileceği ifade edilmektedir:[10]

• Yoksulluk ve yetersiz sağlık altyapısı olan ülkeler için daha fazla tehdit olabilir.
• Sosyal güvenlik sistemi güçlü olmayan ülkelerde daha ağır sonuçlar görülebilir.
• Kronik ya da akut beslenme yetersizliği olanlar daha ciddi etkilenebilir.
• Gıda tedarik zincirlerinde kırılmalar, gıda kıtlığı ve fiyatlarda ani yükselmeler olabilir.
• Küresel ekonominin yavaşlamasına ya da durgunluğu nedeniyle aşırı yoksulluk ve açlık artabilir.

[1] [Internet] https://www.efsa.europa.eu/en/news/coronavirus-no-evidence-food-source-or-transmission-route Erişim:5.4.2020.

[2] [Internet] https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/coronavirus-disease-2019-covid-19/coronavirus-disease-2019-covid-19-frequently-asked-questions#5e88309e627ce Erişim:4.4.2020.

[3] [Internet] https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200221-sitrep-32-covid-19.pdf?sfvrsn=4802d089_2Erişim:5.4.2020.

[4] [Internet] https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/Yeterli-ve-Dengeli-Beslenme/Besin-Guvenligi-ve-Hijyen/Guvenilir_gida_1.pdf Erişim:4.4.2020.

[5] [Internet] https://www.ggd.org.tr/resim2/who_guvenli_beslenme_icin_5_anahtar_poster__2.pdf Erişim:5.4.2020.

[6] [Internet] https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/coronavirus-disease-2019-covid-19/coronavirus-disease-2019-covid-19-frequently-asked-questions Erişim:4.4.2020.

[7] [Internet] https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/2020/03/25/food-safety-nutrition-and-wellness-during-covid-19/ Erişim:4.4.2020.

[8] [Internet] https://www.epa.gov/coronavirus/coronavirus-and-drinking-water-and-wastewater Erişim:4.4.2020.

[9] [Internet] http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/news/news/2020/3/food-and-nutrition-during-self-quarantine-what-to-choose-and-how-to-eat-healthily Erişim:4.4.2020.

[10] [Internet] https://insight.wfp.org/covid-19-and-the-5-major-threats-it-poses-to-global-food-security-1c4da2ff6657. Erişim:4.4.2020.