İş sağlığı güvenliği kapsamında en önemli husus “önleyici yaklaşım” prensipleridir. İş kazaları ve meslek hastalıkları önlenebilir sağlık durumlarıdır. Önleyici tedbirlerin alınması ve sağlık çalışanlarının sağlığının korunması işverenin sorumluluğundadır. Bu rahatsızlıkların önlenmesinde alınacak önlemler klasik “kontrol hiyerarşisi” prensibine göre sıralanabilir. Kontrol hiyerarşisi prensibine göre alınacak önlemler sırasına göre en etkiliden en az etkiliye doğru alınır. Ancak unutulmamalıdır ki özellikle idari önlemler tüm basamakları kapsamaktadır.

1. Kaynakta kontrol
2. Mühendislik önlemleri  
3. İdari Önlemler
4. Kişisel koruyucu donanımlar

COVID-19 özelinde kontrol hiyerarşisi basamakları aşağıdaki şekilde özetlenebilir. COVID-19 pozitif vakalara müdahale esnasında alınması gereken önlemler uluslararası ve ulusal makamlarca ayrıntılı tanımlandığından burada COVID-19 pozitif vakalar dışında hizmeti devam ettiren personele yönelik alınacak genel önlemler sıralanmıştır:

1- Kaynakta kontrol: Kaynakta kontrol geleneksel iş sağlığı güvenliği yaklaşımında kaynağın ortadan kaldırılması (eliminasyon) ya da daha az zararlı bir madde ile değiştirilmesini (substitüsyon) ön görür. Ancak kaynağın hasta insan ve bu insanda bulunan bir virüs olduğu mevcut durumda bu basamakların uygulanması zor olmaktadır. Ancak idari önlemlerle birleştirildiğinde çeşitli kaynakta kontrol önlemleri sıralanabilir:

• Tanılı ya da şüpheli hastalar için izolasyon ortamı oluşturmak
• Bu ortama giren çıkan personeli sayısını kısıtlamak2- Mühendislik önlemleri: Sağlık çalışanının etken patojenle karşılaşmasını engelleyecek mühendislik yöntemleridir. Bu yöntemler kişisel koruyucu donanımları (eldiven, maske, önlük, gözlük) içermez ve onlardan daha etkili ve genel koruma sağlayan önlemler kastedilmektedir. COVID-19 enfeksiyonunda alınabilecek mühendislik önlemlerine örnek olarak:

• Tüm muayene ve bekleme alanlarında çekiş sistemli havalandırmaların devreye alınması
• Çalışanlarla hastalar arasında sözel görüşme esnasında cam bariyer uygulanması
• Hekimlerin hastaya müdahaleleri esnasında işlem yapmaya olanak tanıyacak bariyer tasarımlarının öncelikli bölümlere (Diş, KBB, Göz vb.) derhal temin edilmesi3- İdari önlemler: Yapılan işin niteliğine göre idare tarafından alınacak önlemler ile çalışanın etken patojenle karşılaşmasını önleyecek uygulamalardır. Yerine göre kaynakta kontrol etkisi gösterebilirler. COVID-19 enfeksiyonunda alınabilecek idari önlemlere örnek olarak:Sağlık çalışanının sağlığına yönelik primordiyal önlemler:
• Sağlık çalışanlarının bağışıklıklarının güçlendirilmesine yönelik;
  • Rotasyon ve nöbet sürelerinin kısaltılması
  • Uygun bölümlerde sağlık çalışanlarının bir kısmına izin verilerek dinlendirilmesi ve rotasyon usulüyle çalışmalarının sağlanması

Sisteme yönelik önlemler

• Kendisi risk oluşturmayan ancak sonuç şiddetini azaltacak tüm koruyucu önlemlerin alınmasını sağlanması
• Hastaneye özel bir COVID-19 müdahale algoritması oluşturulması, tüm personelin bu konuda bilgilendirilmesi ve tüm personelin bu kararlara uymasının sağlanması
• Başta acil servis ve triyaj olmak üzere ateşli hastaların ilk başvuru yapacakları birimin hastane binası dışında oluşturulması
• Acil olmayan poliklinik hastaları, yatan hastalar ve diğer hastaların hastaneye başvurmasının kısıtlanması
• Hastaneye başvurmak isteyen hastalardan rapor, reçete gibi online ortamda çözülebilecek talepleri olanların hastaneye başvurmadan işlemlerinin yapılması
• Yoğunlukları olan yoğun bakım, kan alma, acil servis bölümlerine gereğinde personel desteği sağlanması

Genel hijyen önlemleri

• Hastanelerde genel hijyen önlemlerinin Enfeksiyon Kontrol Komitesi görüşü alınarak arttırılması
• Bekleme salonları, poliklinik önleri gibi yerlere hastaların kullanımına yönelik el dezenfektanlarıkonulması
• Polikliniklerde, muayene olan ve COVID-19 olmayan hastalara, gereğinde ve acil durumlardasunulmak üzere cerrahi maske bulundurulması

Personele yönelik önlemler

• Personelin hastanede giyeceği kıyafetlerin ayrı olması için lojistik destek sağlanması. Kişilerinhastanede giydiği bu iş kıyafetlerinin eve gönderilmeden hastane içerisinde temizlenmesi
• Personelin çalıştıktan sonra eve gitmek için kendi kıyafetlerini giymeden önce duş alabilmesinisağlayacak lojistik desteğin ve ortamın sağlanması
• COVID-19 için risk altında olduğu bildirilen kronik hastalık ya da durumlara sahip çalışanların virüsteması olmayan birimlere kaydırılması
• Sağlık çalışanlarının alınan idari önlemler konusunda sürekli bilgilendirilmesi
• Sağlık çalışanlarının KKD kullanımı eğitimlerinin yenilenmesi

4- Kişisel koruyucu donanımlar: Genel olarak en az etkili yöntemler olarak kabul edilirler. İşin doğası gereği tehlikelerin tamamen ortadan kaldırılamadığı durumlarda kullanılmaları kaçınılmaz olur ve gereklidir. COVID-19 salgını sürecinde hangi kişisel donanımların ne durumda kullanılması gerektiği ya da kullanımına gerek olmadığı ekteki DSÖ rehberi ve tablosunda belirtilmiştir.Burada vurgulanması gereken en önemli noktalar:

• Bu KKD’lerin idare tarafından gerekli birimlere devamlı olarak temininin sağlanması
• Bu malzemelerin doğru kullanımına yönelik eğitimlerin birebir olacak şekilde verilmesi
• KKD kaynaklarının tüketimini engellemek için gereksiz ve yanlış kullanımın önüne geçilmesidir.

*Bu doküman HASUDER İş Sağlığı Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.