Başkent Üniversitesi Kadın Çocuk Sağlığı ve AP Araştırma ve Uygulama Merkezi (BÜKÇAM) adına Hazırlayan: Dr. Öğretim Üyesi Sare Mıhçıokur

Herkesin COVID-19’un dünya çapındaki yayılımı hakkındaki haberleri takip ettiğini ve bu salgının yerel olarak gebelik sırasında ne anlama geleceği hakkında birçok soru ve endişesi olduğunu biliyoruz.

Bugüne kadar, gebe kadınların COVID-19 ile ilgili hassasiyetlerinin arttığına dair bilimsel bir kanıta rastlanmamıştır. Ancak, gebelik bazı gebe kadınların viral solunum yolu enfeksiyonlarına karşı daha hassas olacakları fiziksel değişimleri beraberinde getirmektedir. Solunum yolu hastalıkları olan gebe kadınlar, istenmeyen sonuçlarla ilgili riskin artmış olması nedeniyle en üst düzeyde öncelikle tedaviye alınmalıdır.

Gebe kadınlar tüm yetişkinler için önerildiği şekilde enfeksiyondan korunmak için, öksüren ve hapşıran kişilerle yakın temastan kaçınmak, su ve sabunla elleri yıkamak ya da alkol bazlılarla ellerini silmek, öksürürken ve hapşırırken ağız ve burnu bir mendille ya da dirsek içleriyle kapamak ve et ve yumurtayı iyi pişirmek gibi bazı önleyici tedbirleri almalıdır. Önerilen tüm tavsiyeler Dünya Sağlık Örgütü websitesinde bulunmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 belirtileri gösteren hamile kadınlara test yapılabileceğini belirtmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü, korona virüs taşıyan annenin bebeğini emzirebileceğini bildirmektedir. Emzirme sırasında, maske takılması, bebeğe dokunma öncesi ellerin yıkanması önerilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü, korona virüs taşıyan annenin yeni doğan bebeğiyle temasını riskli bulmamaktadır.

Öz-izolasyonda (evde kalmak) şu anda insanların şunları yapması önerilmektedir:

• Okula, işe, halka açık alanlara, gerekmedikçe sağlık kuruluşlarına gitmeyiniz.
• Toplu taşıma araçlarını kullanmayınız.
• Evde kalınız ve ziyaretçi, misafir kabul etmeyiniz.
• Pencere açarak evinizi havalandırınız.
• Şahsınıza ait havlularınızı, tabaklarınızı ve mutfak eşyalarınızı kullanarak ve farklı zamanlarda yemek yiyerek kendinizi evinizdeki diğer aile fertlerinizden mümkün olduğunca ayırınız.
• Gereksinimlerinizi temin etmek için arkadaşlarınızı, ailenizi veya teslimat hizmetlerini kullanınız, ancak getirdikleri malzemeleri dairenizin kapısının önüne bırakmalarını tavsiye ediniz.
• Evinize getirilen malzemelerin temizlenmesini aile fertlerinizden talep ediniz, kendiniz temas etmemeye gayret ediniz.
• Dışardan gelen herhangi bir şeye dokunduğunuzda ellerinizi 20 saniye kuralına uyarak yıkayınız.

Sık Sorulan Sorular

S 1: Koronavirüsün (COVID-19) hamileler üzerinde nasıl bir etkisi vardır? Hamile kadınlar enfeksiyona karşı daha hassas mıdır?

Şu anda gebelikte COVID-19 bulaşması durumunda diğer sağlıklı yetişkinlerden daha fazla hastalanma şansının olup olmadığını veya sonuç olarak ciddi hastalığa yakalanma olasılıklarının daha yüksek olup olmadığını bilmiyoruz. Ancak, hamile kadınlar gebelik süresince vücutlarında ciddi enfeksiyon riskini artırabilecek değişiklikler yaşarlar. İlgili diğer koronavirüs enfeksiyonlarının (SARS-CoV, MERS-CoV) ve influenza salgınları sırasında yapılan çalışmalar, hamile kadınların bu tür hastalıklara daha duyarlı olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, Çin’den elde edilen sınırlı verilere göre zatürree gibi daha şiddetli semptomların yaşlı insanlarda, bağışıklık sistemi zayıflamış veya uzun süreli rahatsızlıklarda daha yaygın olduğu görülmektedir. Şimdiye kadar, bu enfeksiyonu alan hamile kadınların diğer sağlıklı bireylerden daha ciddi komplikasyon riski altında olduğuna dair bir kanıt yoktur. Yine Çin’de COVID-19 ile üçüncü trimesterdeki dokuz kadından elde edilen veriler, hamileliğin sonuna yakın şiddetli enfeksiyonun doğumun zamanlamasını ve doğum yolunu etkileyebileceğini düşündürmektedir. Bu nedenle de, COVID-19 belirtileri (yüksek ateş, sürekli öksürük, nefes darlığı, halsizlik ve şiddetli kas ağrısı) olabileceğini düşünüyorsanız, bilgi için Sağlık Bakanlığı İletişim Merkezi (SABİM) Koronavirüs (COVİD-19) Danışma Hattı ALO 184’ü arayabilirsiniz.

Yüksek ateş, öksürük, nefes darlığı, kas ağrısı ve halsizlik var ise veya daha ciddi semptomlar geliştirirseniz veya iyileşmeniz gecikirse, daha fazla bakım gerektiren daha önemli bir akciğer enfeksiyonu geliştirdiğinizin bir işareti olabilir. Eğer, belirtilerinizin kötüleştiğini düşünüyorsanız veya daha iyiye gitmiyorsanız, daha fazla bilgi ve tavsiye için doğum öncesi bakım hizmeti aldığınız hekiminizi veya 112 ACİL Çağrı Merkezini aramanız gerekir.

Virüs bulaştıktan sonra hastalık belirtilerinin görülmesi için yaklaşık 14 günlük bir kuluçka süresi vardır. Bu sebeple doğuma yakın enfekte olmuş hamilelerde henüz hastalık bulguları ortaya çıkmamış bile olsa, doğumdan sonra hastalık bulguları görülebilir. Böyle bir durumda mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Tüm dünyada görülen olgulardan ve yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre korona virüs enfeksiyonu doğum şeklini etkilemez. Enfeksiyon sebebi ile sezaryene gerek yoktur”

S 2: Hamileler, gebelik sırasında COVID-19’u bebeklerine geçirebilir mi?

Bu çok yeni bir virüs olduğundan, tüm dünyadaki uzmanlar da bu konuda kısıtlı bilgilere sahiptirler. Şimdiye kadar COVID-19’un düşük yapma riskini artırdığına dair kanıt yoktur.

Ayrıca, hamileyken veya doğum sırasında virüsün bebeğe geçebileceğine dair de herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. COVID-19’lu hamile kadınlarla ilgili küçük çaptaki bazı yayınlarda, virüs yeni doğanlarda veya amniyotik sıvı veya anne sütü örneklerinde bulunmamıştır. Diğer koronavirüslerde (MERS-CoV ve SARS-CoV) intrauterin iletim hakkında bilgi sınırlı olmasına rağmen, bu enfeksiyonlar için de anneden – bebeğe bulaşma bildirilmemiştir. Çin’den bildirilmiş başka bir raporda, doğumdan sonra koronavirüs enfeksiyonu olan dört kadının yeni doğan bebeklerinde enfeksiyon olduğuna dair hiçbir kanıt bulunamamıştır. Ancak, İngiltere’de enfeksiyon geçiren birkaç günlük yenidoğan bebek vakaları bildirilmiştir. Bazı uzmanların görüşü bebeğin hamilelik sırasında maruz kalma ihtimalinin düşük olduğudur. Bu iki vakada da anneden-bebeğe geçişin doğumdan önce mi yoksa hemen sonra mı olduğu belirsizliğini korumaktadır. COVID-19’un doğumdan sonra, enfeksiyöz solunum damlacıkları yoluyla anneden yenidoğana geçmesi olasılığı endişe vericidir. Ancak şu anda, olası bir COVID-19 maruziyeti olsa bile, hastalık belirtisi olmayan kadınları bebeklerinden ayırmak için herhangi bir tavsiye yoktur. Bununla birlikte, bu öneriler kılavuzlar hızla geliştikçe değişebilir. İngiltere, gebelik sırasında COVID-19’u geliştiren tüm kadınları ve yeni doğan bebeklerini yakın gözetim altında tutmaktadır.

S 3: Koronavirüse (COVID-19) yakalanma riskini azaltmak için ne yapılabilir?

Türkiye’de önemle yapılması gereken, Sağlık Bakanlığının Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID- 19) ile ilgili web sayfasında (https://covid19.saglik.gov.tr/tr/ ) yayınlanan bilgileri takip etmektir. Hamile kadınlar için bazı koruyucu önerileri özetleyecek olursak:

• Düzenli olarak ellerinizi yıkayınız (televizyonlarda, internette ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz)
• Siz veya ailenizdeki herhangi biri öksürdüğünde veya hapşırdığında tek kullanımlık mendil kullanınız, çöpe atınız ve ellerinizi yıkayınız
• Koronavirüs belirtileri (yüksek ateş, sürekli öksürük, nefes darlığı) gösteren biriyle temastan kaçınınız.
• Mümkün olduğunca toplu taşıma araçlarını kullanmaktan kaçınınız.
• Mümkünse evden dışarı çıkmayınız.
• Kamusal alanlarda büyük ve küçük toplantılardan kaçınınız. İnsanların bir araya geldiği kapalı alanlarda (restoranlar, kafeler, eğlence merkezleri ve benzeri mekanlar) enfeksiyonlar kolayca yayıldığı için, şu anda kapanmışlardır. Banka (saat 12:00-17:00 açık), eczane (saat 9:00-19:00 açık), market (saat 9:00-20:00 açık) ihtiyaçlarınızı temin edebilmeniz için açık oldukları saatlerde kısıtlı sayıda kişilere hizmet sunmaktadırlar. Ancak, günlük gereksinimleriniz için mecbur kalmadıkça siz evden dışarı çıkmayınız, aile fertlerinden temin etmelerini isteyiniz.
• Arkadaşlarınızla ve akrabalarınızla buluşmaktan kaçınınız. Telefon, internet ve sosyal medya gibi uzak teknolojileri kullanarak iletişim halinde olunuz.
• Aile Hekiminize veya diğer önemli hizmetlere başvurmak için telefon veya çevrimiçi internet hizmetlerini kullanınız.
• Gebeliğinizin üçüncü üç aylık dönemindeyseniz (28 haftadan fazla hamile iseniz), sosyal mesafeye (1,5 metre) ve başkalarıyla teması en aza indirmeye özellikle dikkat etmelisiniz.
• Üçüncü üç aylık döneminizde (28 haftadan fazla hamile) veya kalp veya akciğer hastalığı gibi altta yatan bir sağlık sorununuz varsa, mümkünse evden çıkmamalı, koronavirüs bulguları olan herhangi biriyle temastan kaçınmalı ve gereksiz yere sosyal iletişimi önemli ölçüde azaltmalısınız, mutlaka hekiminizle iletişim içinde olmalısınız.

S 4: Bir sağlık çalışanı hamile ise nelere dikkat etmesi gerekir?

Tüm sağlık çalışanları gibi hamile sağlık çalışanları da, sağlık kuruluşlarında kendilerinin ve diğerlerinin güvenliğini sağlamak için sağlık tesislerine ilişkin güncellenmiş enfeksiyon kontrol yönergelerini okumalı ve bunlara kendisi için de uymalıdır.

Gebeliği 28 haftadan küçük olan sağlık çalışanları için tavsiyeler:

Gebeliğin birinci veya ikinci üç aylık dönemindeyseniz (28 haftadan daha az), altta yatan herhangi bir sağlık sorununuz yok ise, sosyal mesafeyi uygulamalısınız, ancak gerekli önlemler alındığı takdirde hastayla doğrudan iletişim içinde çalışmaya devam edebilirsiniz. Mümkünse, koronavirüs enfeksiyonu şüphesi olan veya doğrulanan hastalara bakmaktan kaçınmalısınız. Bu mümkün değilse, kişisel koruyucu ekipman (KKD) kullanmalı ve kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapılmasını sağlamalısınız. Ameliyathaneler, solunum odaları ve yoğun bakım / en üst düzeyde yoğun bakım birimleri gibi bazı çalışma ortamlarında, tüm gebe kadınlar için virüse maruz kalma riski daha yüksektir ve bu ortamlardaki tüm sağlık çalışanlarının uygun KKD’leri kullanmaları önerilir.

Gebeliği 28 haftalık veya daha ileri olan ve/veya altta yatan sağlık sorunu olan hamile sağlık çalışanları için tavsiyeler:

Gebeliğin üçüncü üç aylık döneminizdeyseniz (28 haftadan fazla hamile iseniz) ve/veya altta yatan bir sağlık durumunuz varsa (kalp veya akciğer hastalığı gibi) doğrudan COVID-19 hastasına müdahaleden kaçınmalısınız. Koronavirüs semptomları olan herhangi biriyle temastan kaçınmalı ve gereksiz sosyal teması önemli ölçüde azaltmalısınız.

Üçüncü üç aylık dönemdeki gebe sağlık çalışanları, mümkün oldukça hastalarla doğrudan temas etmesini gerektirmeyen ortamlarda çalıştırılmalıdırlar.

S 5: Doğum öncesi bakım almak için randevulara gidilmeli mi?

Hamileyken ve yeni bir bebeğiniz olduğunda doğum öncesi ve doğum sonrası bakım hizmeti almak, sizin ve bebeğinizin sağlığının korunması için çok önemlidir. Önümüzdeki günlerde rutin bir tarama, randevu veya ziyaretiniz varsa, tavsiye ve bir plan için lütfen Aile Hekiminizi veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanınızı telefonla arayınız.

Koronavirüsü düşündüren semptomlarınız varsa Aile Hekiminizi veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanınızı telefonla arayınız. Onlardan ne yapmanız ve nereye başvurmanız gerektiği konusunda bilgi alabilirsiniz. Herhangi bir hastaneye veya sağlık kuruluşuna gitmemelisiniz.

S 6: Koronavirüsü olabileceğinizi veya COVID-19’a maruz kalabileceğinizi düşünüyorsanız ne yapmanız gerekir?

Hamileyseniz ve şunlardan herhangi birine sahipseniz:

• ateş, (38 dereceden az)
• kuru öksürük,
• halsizlik
• kas ağrısı varsa

7 gün evde kalmalısınız. Aile hekiminize, eczane veya hastaneye gitmeyiniz. Aile Hekiminizi veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanınızı telefonla arayarak bilgi alabilirsiniz.

Özellikle önünüzdeki 7 gün içinde rutin randevularınız varsa, belirtileriniz düzelmemiş ise, hatta koronavirüsü düşündüren yüksek ateş (38 derece veya daha fazla), sürekli öksürük, halsizlik, kas ağrısı gibi semptomlarınız olduğunu bildirmek için Aile Hekiminizi veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanınızı telefonla arayınız.

• belirtileriniz 7 gün sonra düzelmez ise,
• ateşiniz hala yüksek seyrederse,
• öksürük arttı ise,
• nefes darlığı çekiyorsanız,
• evde belirtilerinizle baş edemeyeceğinizi hissediyorsanız,
• durumunuz kötüleşiyor ise

Koronavirüs (COVİD-19) Danışma Hattı ALO 184’ü veya 112 ACİL Çağrı Merkezini aramanız gerekir.

S 7: Koronavirüs için nasıl test yaptırılır?

Koronavirüs enfeksiyonunu teşhis etme süreci hızla değişmektedir. Şu anda, sadece hastaneye kabul edilmesini gerektiren ciddi semptomları olan kişiler test edilmektedir.

Eğer doktorunuz bir test yapılması gerektiğini düşünürse, hamile olduğunuzdan bağımsız olarak test edilen herkesle aynı şekilde test edilirsiniz. Şu anda, test ağzınızdan ve burnunuzdan alınan sürüntülerle yapılır. Ayrıca tükürük ve mukus karışımı olan balgamı öksürmeniz de istenebilir.

S 8: Koronavirüs için yapılan test pozitif çıkarsa ne yapılmalıdır?

Koronavirüs için test pozitif çıkarsa, Aile Hekiminizi veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı doktorunuzu sizde COVID-19 teşhis edildiği konusunda haberdar etmeniz önerilir. Durumunuz ciddi değil ise evde iyileşmeniz tavsiye edilir. Ancak sizin ve/veya bebeğinizin sağlık durumunuzu bozacak daha şiddetli semptomlarınız varsa, hastanede tedavi olmanız gerekebilir.

S 9: Neden kendinizi tecrit etmeniz istenebilir (sosyal teması azaltmak yerine)?

Kendinizi tamamen izole etmeniz tavsiye edilebilir, çünkü:

• Yüksek ateş (38 derece veya daha fazla),
• yeni, sürekli öksürük gibi koronavirüs semptomlarınızın olması,
• koronavirüs testinizin pozitif çıkması nedeniyle tüm aile fertlerinden izole biçimde evde iyileşmeniz tavsiye edilmiştir.

S 10: Kendi kendinizi tecrit etmeniz (öz-izolasyon) istenirse ne yapmalısınız?

Kendini izole etmeleri tavsiye edilen hamile kadınlar evinde kapalı kalmalı ve 7 gün boyunca başkalarıyla temastan kaçınmalıdır. Diğer aile fertleri ile birlikte yaşıyorsanız, enfeksiyonun ev dışına yayılmasını önlemek için onlar da evde en az 14 gün kalmalıdırlar. Daha önce bahsedilen öz-izolasyon kuralları dikkate alınmalıdır.

S 11: Koronavirüsten iyileştikten sonra hamile kadının bakımı nasıl yapılmalıdır?

COVID-19’dan iyileştikten sonra (koronavirüs testiniz negatif çıktığında), Aile Hekiminiz veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı doktorunuzu telefonla arayınız. Bebeğinizin iyi olup olmadığını kontrol etmek için iyileşmenizden en az iki hafta sonra bir ultrason taraması yapılması için size randevu verebilirler.

Koronavirüsten iyileştiyseniz ve doğumdan önce koronavirüsü testiniz negatif çıkmış ise, nerede ve nasıl doğum yaptığınız geçirmiş olduğunuz COVID-19 hastalığınızdan etkilenmeyecektir. Ancak doğum sonrası ziyaretçi sayıları önerilen sosyal mesafeyi teşvik etmek için kısıtlanabilir.

S 12: Öz-izolasyon sırasında kendinizi iyi hissetmezseniz, bebeğinizin sağlığı konusunda endişelenirseniz ya da doğum sancılarınız başlamış ise ne yapabilirsiniz?

Kendini izole eden hamile kadınların, acil hamilelik veya tıbbi bakıma ihtiyaç duymadıkça Aile Hekimine veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı doktoruna gitmemeleri önerilmektedir.

Öz izolasyon dönemi sırasında kendinizin veya doğmamış bebeğinizin sağlığı hakkında endişeleriniz varsa, veya doğum sancılarınızın başladığını düşünüyorsanız Aile Hekiminiz veya Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı doktorunuzla iletişime geçiniz. Hastaneye gitmeniz gerekip gerekmediği de dahil olmak üzere size daha fazla tavsiye sağlayacaktır.

Hastaneye gidilmesi tavsiye edilirse, hastaneye gitmek için özel ulaşım yoluyla seyahat etmeniz veya hasta nakil ambulansı ile götürülmeniz ve doğum triyaj resepsiyonunu COVID- 19 hastası olduğunuz konusunda uyarmanız gerekmektedir.

Şu anda vajinal yolla doğum yapamayacağınızı veya sezaryen doğum yapmanın daha güvenli olacağını gösteren hiçbir kanıt yoktur. Bu nedenle, doktorunuzun doğum seçeneklerine göre doğumunuzun gerçekleşmesi sağlanabilir. Bununla birlikte, solunum rahatsızlığınız (nefes alma) bebeğinizin acilen doğması gerektiğini gösteriyorsa, doktorunuzn sezaryen doğumu önerebilir.

S 13: Doğumdan sonra bebeğiniz koronavirüs için test edilir mi?

Evet, bebeğinizin doğduğu sırada sizde koronavirüs şüphesi varsa veya koronavirüs testiniz pozitif ise, bebeğiniz koronavirüs açısından test edilmelidir.

• Bebeğinize, göğüs pompanıza veya şişelerinize dokunmadan önce ellerinizi yıkayınız.
• Emzirirken öksürmek veya hapşırmaktan kaçınınız.
• Emzirirken yüz maskesi takınız.
• Anne sütü elle veya elektrikli göğüs pompasıyla biriktiriliyorsa, herhangi bir pompa veya şişe parçasına dokunmadan önce eller yıkanmalıdır. Kaynakça:

S 14: Doğumdan önce veya sonra annede COVID-19 hastalığı gelişirse yine de bebeğini emzirebilir mi?

Anne sütü çoğu bebek için en iyi beslenme kaynağıdır. COVID-19 hakkında yeterli bilgi bulunmaması ile birlikte, bugüne kadar elde edilen sınırlı verilerde anne sütünde koronavirüsü tanımlanmamıştır. COVID-19’u doğrulanmış veya şüphelenilen bir anneye, bebeğe dokunmadan önce aşağıdaki önlemleri alması önerilir:

• Bebeğinize, göğüs pompanıza veya şişelerinize dokunmadan önce ellerinizi yıkayınız.
• Emzirirken öksürmek veya hapşırmaktan kaçınınız.
• Emzirirken yüz maskesi takınız.
• Anne sütü elle veya elektrikli göğüs pompasıyla biriktiriliyorsa, herhangi bir pompa veya şişe parçasına dokunmadan önce eller yıkanmalıdır.
• Her kullanımdan sonra uygun pompa temizliği için önerileri takip edilmelidir.
• Hatta, anne sütü bebeğe mümkünse sağlıklı bir birey tarafından verilmelidir.

Kaynakça

1. COVID-19 yayılmaya devam ederken, hamile ve emziren kadınlar gereken önlemleri almalı https://turkey.unfpa.org/tr/news/covid-19-yay%C4%B1lmaya-devam-ederken-hamile-ve- emziren-kad%C4%B1nlar-gereken-%C3%B6nlemleri-almal%C4%B1 Erişim tarihi: 25 Mart 2020
2. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA)’den yeni koronavirüs (COVID-19) ve gebelikle ilgili açıklama https://turkey.unfpa.org/tr/publications/birle%C5%9Fmi%C5%9F-milletler- n%C3%BCfus-fonu-unfpaden-yeni-koronavir%C3%BCs-covid-19-ve-gebelikle-ilgili Erişim tarihi: 25 Mart 2020
3. Coronavirus (COVID-19) During Pregnancy: Frequently Asked Questions for Pregnant Patients, Massachusetts General Hospital https://www.massgeneral.org/obgyn/news/faq- coronavirus-during-pregnancy Erişim tarihi: 25 Mart 2020
4. Coronavirus infection and pregnancy, Information for pregnant women and their families, Royal College of Obstetricians and Gynaecologists https://www.rcog.org.uk/en/guidelines- research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy/covid-19-virus-infection-and- pregnancy/ Erişim tarihi: 25 Mart 2020
5. Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) https://covid19.saglik.gov.tr/tr/covid19-kimler-risk- altinda ve https://covid19.saglik.gov.tr/tr/ Erişim tarihi: 25 Mart 2020
6. COVID-19YeniKoronavirüsHastalığı,https://sagligim.gov.tr/covid-19Erişimtarihi:25Mart 2020