HALK SAĞLIĞI UZMANLARI DERNEĞİ

COVID-19 Bulaşını Önlemek Amacıyla Toplum İçin Yüzey Temizliğinde Öneriler

Yeni Koronavirüs (COVID 19) salgınının tüm dünyayı etkisi altına aldığı bu günlerde temizlik ve dezenfeksiyon uygulamaları hem hastalık yapıcı mikroorganizmanın aktivitesini önlemek bakımından, hem de bu amaçla yapılacak ölçüsüz uygulamaların insan ve çevre sağlığına olası olumsuz etkileri bakımından önem taşımaktadır.

Hastalık, virüsü taşıyan kişilerden saçılan damlacıklar yoluyla sağlam kişilere bulaşmaktadır. Bu nedenle el yıkama ve sosyal mesafe korunmada önemlidir. Bu amaçla ellerin sık sık en az 20 saniye süreyle sabunla, parmak araları, avuç içi, el sırtı, tırnaklar, başparmaklar ve bilekleri de içerecek şekilde yıkanması, kişiler arası mesafenin en az 1 metre olması ve ortamın havalandırılması hastalıktan korunmak için gereklidir. 

Bu önlemler yanında özellikle çok kişi tarafından kullanılan ve dokunulan yüzeylerin temizliği de önem kazanmaktadır. Bunun nedeni hasta bireyden çevreye saçılan damlacıkların, çevredeki eşya ve yüzeylere yayılması ve bu yüzeylere temas eden diğer bireylerin ellerini ağız, burun ve göze götürmesi yoluyla hastalık bulaşına sebep olmasıdır. Bu nedenle yüzey temizliği hastalık yayılımını önlemede önemli basamaklardan biridir. Hastalık bulaşını önlemek için evlerde, işyerlerinde, ortak kullanılan alanlar vb. yerlerde normal şartlarda yapılan temizlik ve gerekli yerlerde dezenfeksiyon işlemlerine devam edilmelidir. Kritik olmayan bölgelerde sıklığı artırılarak deterjan ve su ile yapılacak temizlik yeterlidir, dezenfektan ya da özel bir madde kullanımı gerekli değildir. 

Hastalıktan korunmak amacıyla uygun temizlik ve dezenfeksiyonu sağlamak için akılda tutulması gereken genel ilkeler şunlardır:

• Öncelikle yüzey, eşya ya da malzemede bulunan toz, toprak ve yabancı maddeler mekanik olarak uzaklaştırılmalıdır. Bu amaçla yüzey, eşya ya da malzeme kuru ve temiz bezle silinebilir. 
• Sonrasında kritik olmayan zemin ve mobilyalarda su ve deterjanla temizlik yeterlidir, herhangi bir dezenfektan madde kullanmaya gerek yoktur.
• Temizlik maddeleri kesinlikle birbiriyle karıştırılarak kullanılmamalıdır.
• Temizlik sonrasında dezenfektan kullanımı gerekiyor ise kullanımının uygun olduğu yerlerde belirli oranlarda sulandırılmış çamaşır suları bunun için yeterli olacaktır. Eğer sulandırılmış da olsa çamaşır suyunun kullanımı uygun değilse en az %60 konsantrasyonda alkol solüsyonları vb. de kullanılabilir. 
• Özellikle çamaşır suyunun kullanımı sırasında dikkatli olunmalı, çamaşır suyu kesinlikle solunmamalı, cilde temas etmemeli ya da ağza götürülmemelidir. Temizlik sırasında ortam havalandırmasına dikkat edilmeli, eldiven kullanılmalı, kullanılan temizlik ürününün kullanım talimatlarına uygun kullanımı sağlanmalıdır.
• Çamaşır suyu kullanılacaksa önerilenden fazla miktarda kullanmamaya dikkat edilmelidir.
• Tuvalet ve banyo temizliği aksatılmadan yapılmalıdır. Tuvalet, banyo, mutfak tezgâhı gibi yüzeylerin dezenfeksiyonunda ülkemiz için önerilen oran 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu şeklindedir.(5 litre suya yarım çay bardağı çamaşır suyu karıştırmak yeterli olacaktır). Uygun miktarda ürünün uygun yöntemle kullanımına dikkat edilmelidir. 
• Çamaşır suyu sadece yüzey dezenfeksiyonu amacıyla kullanılmalıdır. Çamaşır suyunun (sulandırılmış olsa da) doğrudan cilt teması ya da ağızdan alımı kimyasal yanıklara yol açmaktadır. İyi havalandırılmamış ortamlarda çamaşır suyunun solunması alerjik bulguları artırabilir, astımı tetikleyebilir, tekrarlayan bronşite sebep olabilir.
• Deterjan ya da çamaşır suyu ile temizlik nemli bir bezle yapılmalı, temizliği takiben suyla durulama yapılmalıdır.
• Kokulu dezenfektanların kullanımından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
• Virüs bulaşma riskinin yüksek olduğu düşünülen yüzeylerde kullanılacak çamaşır suyu miktarı artırılabilir. Ancak böyle bir risk yoksa miktarı arttırmaya gerek yoktur. 
• Kirli yüzeylerde dezenfeksiyon işleminden önce temizlik yapılmalıdır.
• Püskürtme şeklinde uygulama sadece genel temizlikle ulaşılamayan bölgelerde kullanılmalı, diğer bölgelerde kullanılmamalıdır.
• Yüksek temas riskli bölgeler (telefon, klavye, kumanda, masa, kapı kolu, kulp, ışık vb. düğmeler/anahtarlar, tırabzanlar, musluk, lavabo, evye, mutfak tezgâhı, tuvaletler ve banyo armatürleri) günlük olarak temizlenmeli ve /veya dezenfekte edilmelidir. 
• Temizlik ya da dezenfeksiyon uygulamasının etkisi tekrarlayan temaslarla azalarak kaybolduğu için uygulama sıklığı, temasın sıklığı ve kirlilik düzeyine göre artırılmalıdır.
• Karbonat ve sirke, yüzey temizliğinde yeterince etkin değildir.
• Hasta bir kişinin odası ve eşyalarının temizlik ve dezenfeksiyonu farklı bir şekilde yapılmaktadır. Bu açıdan bu konuda sağlık çalışanlarının önerileri dikkatle takip edilmelidir. 

Kaynaklar

• [İnternet] https://www.who.int/health-topics/coronavirus#tab=tab_1 Erişim: 27.03.2020
•  [İnternet]  http://www.cleaning-for-health.org/files/2011/07/Cleaning-for-Health-Report-15.09-7th.pdf Erişim: 21.03.2020
• [İnternet] https://www.epa.gov/coronavirus/frequent-questions-about-coronavirus-disease-covid-19#disinfectants Erişim: 28.03.2020
• [İnternet] https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/organizations/cleaning-disinfection.htmlErişim:19.03.20202
• Parks J, McCandless L, Dharma C, Brook J, Turvey SE, Mandhane P, vd. Association of use of cleaning products with respiratory health in a Canadian birth cohort. CMAJ. 2020;192(7):E154–61.
• Lang C, Cox M. Pediatric cutaneous bleach burns. Child Abus Negl. 2013;37(7):485–8.
• [İnternet] https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/guidance-prevent-spread.html Erişim: 20.03.2020
• [İnternet] https://covid19.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19_Rehberi.pdf Erişim: 27.03.2020
• Gopal J, Anthonydhason V, Muthu M, Gansukh E, Jung S, Chul S, vd. Authenticating apple cider vinegar’s home remedy claims: antibacterial, antifungal, antiviral properties and cytotoxicity aspect. Nat Prod Res. 2019;33(6):906–10

* Bu metin HASUDER Çevre Sağlığı Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.