COVID-19 ve EMZİRME*

COVID-19’un yayılımı konusunda bilgilerimiz sınırlıdır.  İnsandan-insana başlıca bulaşmanın, hasta ya da taşıyıcı bir insanın öksürmesi ya da hapşırması sonucu yayılan solunum yolu damlacıkları yoluyla gerçekleştiği düşünülmektedir. Bağışıklığın güçlü olması hastalığın hafif atlatılmasında önemli rol oynamaktadır. Bulaştırıcılık bulgular ortaya çıkmadan birkaç gün önce başlamaktadır. Çocuklarda anne sütü ile bulaş bildirilmemiştir.

Çin’de sınırlı sayıda annede yürütülen güncel bir araştırmada son trimesterde olup laboratuvar ile onaylanan COVID-19 tanısı alan 9 gebenin 6’sından sezaryen doğum sonrası amniotik sıvı, kordon kanı, anne sütü ve bebeklerinden boğaz sürüntüsü alınmış ve SARS-CoV-2 için yapılan testlerin negatif sonuçlandığı bildirilmiştir.

DSÖ çocukların sağlığı için bebeklerin doğumdan sonra ilk 6 ay tek başına anne sütü ile beslenmelerini ve uygun besinlere 6. Aydan itibaren başlanarak emzirmenin en az iki yaşına kadar sürdürülmesini önermekte ve salgınlar gibi olağanüstü durumlar sırasında anne sütü ile beslenmenin sürdürülmesi ve korunması gerektiğini önemle belirtmektedir. 

DSÖ, İngiliz Çocuk Hekimleri Birliği benzer solunumu yolu virusları ile olan enfeksiyonlarda, anne sütünün özelliklerini ve mevcut COVID-19 verilerini değerlendirerek anne sütü ile beslenmenin sorun olmayacağını belirtmektedir.  CDC, grip geçirmekte olan annenin, virüsün bebeğine bulaşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak, emzirmeye ya da sağılmış sütle beslemeye devam etmesini tavsiye etmektedir

DSÖ’nün tüm olağanüstü durumlar için önerdiği biçimde COVID-19 salgınında da anne sütü ile beslenmek ve ulusal aşı şemalarına uygun olarak bebek ve çocukları aşılatmaya devam etmek önemlidir. Salgınlar sırasında anne sütü ile beslenmenin korunması ve sürdürülmesi çok önemlidir çünkü anne sütünün eşsiz besinsel özelliklerinin yanı sıra bağışıklık sağlayıcı, bağışıklık sistemini güçlendirici ve enfeksiyonlara karşı koruyucu özellikleri de bulunmaktadır.

Salgınlar sırasında genel olarak anne sütü ile beslenme kesilmemeli ya da ara verilmemelidir: Çocuğunu memeden kesmeyi düşünen anneler bu dönemde bu kararlarını ertelemelidirler. Salgın sırasında, annenin COVID-19 pozitifliği gibi çeşitli nedenlerle emzirmeyi kesmesi, çocuğun bağışıklık sağlayıcı bileşenlerden yaralanmasını engelleyerek, çocuğu daha fazla riske sokabilmektedir.

Emziren anne, COVID-19 enfeksiyonu tanısı alan kişi ile temas öyküsü var ise  ya da evde tedavi edilen COVID-19 (+) hasta ise, emzirmeye ara vermemelidir. Böyle bir durumda aşağıda belirtilen gerekli önlemleri alarak emzirmeye devam etmelidir. Bu önlemler şöyledir: 

• Anne COVI-19 (+) ise iyi havalana bir ortamda izole edilmelidir.
• Bulunulan ortam sık sık havalandırılmalıdır.
• Anne emzirirken ya da sütü sağarken maske takmalıdır.
• Emzirmeden önce ellerini 20 saniye boyunca etkin olarak yıkamalıdır (eller iç yüzleri, dış yüzleri, parmak araları, baş parmak arası, avuç ortası ve bileklere kadar yıkanarak iyice durulanmalı ve tek kullanımlık havlu ile kurulanmalıdır), temizliğin etkin olması için yüzük ve bilezik kullanmamalıdır.
• Bebek ve annenin kıyafetleri ve evde yaşayan diğer bireylerin kıyafetleri 60-90°C’de normal deterjan ile yıkanmalıdır.
• Anne bol sıvı tüketmeye, dengeli beslenmeye ve düzenli uykuya dikkat etmelidir.
• Evde yaşayan diğer bireylerde hijyen konusunda eğitilmelidir.
• Eğer anne el pompası veya elektrikli bir pompa ile süt sağıyorsa, pompa ya da biberonun herhangi bir parçasına dokunmadan önce ellerini yıkamalı ve her kullanımdan sonra pompayı uygun şekilde temizlemelidir.
  • Sütü güvenli bir şekilde saklayın. Süt toplama şişesini kapatın veya süt toplama torbasını kapatın, tarih ve saatle etiketleyin ve hemen bir buzdolabına, dondurucuya veya buz paketleri içeren bir soğutucu torbasına yerleştirin.
  • Süt toplama kabı bir hastanede veya çocuk bakım tesisinde saklanacaksa, etikete ad ekleyin
  • Pompalama alanını temizleyin. Özellikle paylaşılan bir pompa kullanıyorsanız, kadranları, güç anahtarını ve tezgahı dezenfektan mendillerle temizleyin.
  • Pompa parçalarını sadece bebek besleme ekipmanlarını yıkamak için kullanılan temiz bir kaba yerleştirin. Pompa parçalarını doğrudan lavaboya koymayın, çünkü lavabo veya kanallardaki mikroplar pompayı kirletebilir.
  • Kaba sıcak su doldurun ve sabun ekleyin.
  • Öğeleri pompa kiti üreticisinin talimatlarına göre fırçalayın. Fırça kullanıyorsanız, yalnızca bebek besleme ürünlerini temizlemek için kullanılan temiz bir fırça kullanın.
  • Eşyaları akan suyun altında tutarak durulayın.
  • İyice kurumaya bırakın. Pompa parçalarını, lavaboyu ve şişe fırçasını kirden ve tozdan korunan bir alanda temiz, kullanılmamış bir bulaşık havlu veya kağıt havlu üzerine yerleştirin. Eşyaları ovmak veya patlatmak için bulaşık havlusu kullanmayın çünkü mikropları eşyalara aktarabilir.
  • Mümkünse, bulaşık makinesini sıcak su ve ısıtmalı kurutma döngüsü (veya dezenfektan ayarı) kullanarak çalıştırıp, makinada yıkayabilirsiniz; bu daha fazla mikrop öldürmeye yardımcı olabilir. Makinadan ekipmanı çıkarırken ellerin temiz olduğundan emin olun.

Hastanede tedavi gören COVID-19 (+) annenin bebeğinin anne sütü ile beslenmesi sağlanmalıdır: Hastanede yatan annelerin bebeklerini yanlarında emzirmesi anne ve takip eden sağlık ekibinin değerlendirmesine göre uygulanmalıdır. Hekimler, anneye verilen ilaçların anne sütü ile beslenme açısından güvenli olduğunu söylediği sürece emzirme devam etmelidir.

• Bebek – anne aynı odada (anne ve bebek, odada başka hasta olmaksızın, aynı odada kalırlar) bebek, annesinin yatağından yaklaşık 2 metre uzakta bir beşikte tutulur ve bebeğe dokunmadan önce el yıkamak, emzirirken ve direk temasta maske kullanılması da dahil virüsün bebeğe bulaşmasını önlemek için önlemler alınır. Tercihen, odada, bebeğin bakımıyla ilgilenecek sağlıklı bir yetişkin daha bulunmalıdır.
• Geçici ayrılık – başlıca nedeni, annenin hastanede tedaviye ihtiyaç duymakta olan bir COVID-19 enfeksiyonu hastası olmasıdır. Emzirmek/emzirmeyi sürdürmek isteyen anneler, süt üretimini sağlamak ve sürdürmek için sağım yapmaya teşvik edilmelidir. Mümkünse, kullanılacak süt sağma makinesi anneye özel olmalıdır. Süt sağmadan önce, anneler el hijyenini sağlamalıdır. Her sağım sonrası, anne sütü ile temas eden tüm parçalar yukarıdaki talimatlara uygun biçimde temizlenmeli, dezenfekte edilmelidir. Sağılmış süt sağlıklı bir bakıcı tarafından bebeğe verilmelidir.

Kaynakça:

Gokcay G, Keskindermirci G. Breastmilk and Covid-19. J Ist Faculty Med. Published online March 23, 2020. doi: 10.26650/IUITFD.2020.0025

Royal College of Paediatrics and Child Health. COVID-19- guidance for paediatric services. RCPCH. London. Erişim: https://www.rcpch.ac.uk/sites/default/files/generated-pdf/ document/COVID-19—guidance-for-paediatric-services. pdf. Son erişim: 20.3.2020 

Koronavirüs 2019 (Covıd-19) Hakkında ABM Beyanı https://www.bfmed.org/assets/BFCOVID-19.pdf

World Health Organization Q&A on COVID-19, pregnancy, childbirth and breastfeeding.World Health Organization. Geneva Erişim: https://www.who.int/news-room/q-a-detail/ q-a-on-covid-19-pregnancy-childbirth-and-breastfeeding. Son erişim: 20.3.2020

Center for Disease Control. https://www.cdc.gov/ coronavirus/2019-ncov/prepare/pregnancy-breastfeeding. html. Son erişim: 21.03.2020. 18. World Health Organization, Guiding principles for feeding infants and young children during emergencies. 2004, Geneva WHO/NHD/99.10

*Bu metin HASUDER Çocuk Sağlığı Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.